Kościół

Z kościoła poklasztornego w Bierzwniku zachowały się fragmenty częściowo przebudowanego chóru, pełniącego obecnie funkcje prezbiterium i części korpusu nawowego do drugiego przęsła włącznie. W wyniku adaptacji pozostałości gotyckich w XIX w. i dzięki przebudowie dokonanej po drugiej wojnie światowej obiekt posiada elementy pierwotne – gotyckie, XIX-wieczne neogotyckie i współczesne. W obecnym kształcie jest to trójnawowa hala o krótkim, dwuprzęsłowym, trapezoidalnym korpusie, z centralizującym prezbiterium, dwunastoboczne, wieżowate w kształcie. Prezbiterium jest wyższe od korpusu, na rzucie dziewięciu boków dwunastoboku tworzy centralizującą formę połączoną bezpośrednio z korpusem. Ponadto na skutek usunięcia kaplic i zamknięcia naw bocznych od wschodu odcinkami ściany, chór/prezbiterium przybrał formę dwunastoboku. W podmurówce prezbiterium i ściany północnej korpusu zastosowano kwadry granitowe. Ściany wieloboku prezbiterium w dolnej partii były rozczłonkowane ostrołukowymi nieprofilowanymi niszami.           Do dziś zachowało się siedem nisz w wieloboku chóru.

Pierwotny kościół w Bierzwniku był trójnawową halą wzniesioną na planie prostokąta w stylu gotyckim. Był to obiekt orientowany.

Kościół wzniesiono z cegły o wymiarach: 30,5 x 13,5 x 11,0 cm w układzie wendyjskim. Ceglane mury posadowione zostały na cokole z kamieni narzutowych, zwieńczonych warstwą kwadr granitowych. Zakończony poligonalnie chór/prezbiterium kościoła flankowały jednokondygnacyjne kaplice.  Od zewnątrz prezbiterium kościoła bierzwnickiego opina osiem szkarp (dwie na zachodnich krańcach chóru dobudowano w XIX w.). Od strony północnej zachował się odcinek ściany z trzema pierwotnymi szkarpami szerokości 70 cm, odległymi od siebie 3,40-3,50 m.  Niemalże całą przestrzeń między szkarpami prezbiterium zajmują dwustopniowo profilowane otwory okienne. Przedłużone w górę profile okien zbiegają się ostrołukiem nad płyciną, w którą wpisany został ostry łuk zamykający otwór okienny. Od strony zewnętrznej w ścianie północnej widoczne są również wtórnie przemurowane ostrołukowe otwory okienne, wykonane z cegły gotyckiej i współczesnej.  Obecne wnętrze częściowo przebudowanego prezbiterium oświetla siedem, głęboko w murze osadzonych, ostrołukowych okien /pierwotne okna były prawdopodobnie dwudzielne, z laskowaniem o motywach amieńsko-kolońskich/.  Otwory okienne ujęte są w dwustopniowo profilowane ościeża i ławę parapetową ukośnie ściętą u dołu.  Wewnątrz prezbiterium, na osi kościoła, prawdopodobnie pod pierwotnym ołtarzem, znajduje się krypta na planie trapezu równoramiennego o wymiarach: 2,96 x 2,70 x 1,70 m.

Pierwotne fragmenty ścian prezbiterium są obecnie nieotynkowane.

Zachodnie odcinki wieloboku chóru załamują się w kierunku przebudowanych półfilarów łuku tęczowego. Szczyt łuku tęczowego oraz szczyty łuków arkad międzynawowych są obniżone w stosunku do pierwotnej wysokości ponad 2 m.  Zachodnie odcinki ścian prezbiterium, półfilary łuku tęczowego, łuk tęczowy, a także całe wnętrze obecnej hali kościoła wraz z filarami pokrywa pomalowany na biało tynk. W ścianie północnej obecnego korpusu, we wtórnie przemurowanych otworach umieszczono dwa okna, zamknięte także łukiem ostrym. Dodatkowo wnętrze hali kościoła oświetlają dwa XIX- wieczne okrągłe otwory okienne znajdujące się w północnym i południowym odcinku ściany wschodniej. Okna wypełniają skromne geometryczne witraże wykonane w 1968 r.        W środkowym oknie chóru, pełniącym obecnie funkcję prezbiterium, umieszczono witraż z wyobrażeniem Matki Bożej Szkaplerznej z Góry Karmel – obecnej Patronki parafii, wmontowany na okoliczność erygowania parafii w 1957 r, z pracowni witrażowej Powalisz z Poznania, autorstwa Bardońska-Powalisz.

Po przebudowie w 1958 roku dach nad chórem uzyskał formę spłaszczonego stożka, a połacie dachu dwuspadowego nad pozostałościami hali kościoła są nachylone na wschód i na zachód.  (Pierwotnie nad chórem i halą kościoła, przesklepionymi stropami krzyżowo-żebrowymi znajdowały się dachy pokryte średniowieczna dachówką typu „mnich” i „mniszka” oraz dachówką płytową, której pozostałości można odnaleźć na wystawie eksponatów archeologicznych w kapitularzu).

Obecnie główne wejście do kościoła prowadzi przez XIX-wieczny portal znajdujący się po lewej stronie, w północnym odcinku ściany wschodniej (kościoła ?).

W miejscu pierwotnego portalu wschodniego ( wejście dla braci? mnichów ?) znajduje się prostokątny, wielokrotnie przebudowywany (XVIII, XIX i XX w.) otwór wejściowy – obecnie boczne wejście do kościoła.

Z pierwotnego wyposażenia kościoła bierzwnickiego nie zachowało się nic.

Źródła potwierdzają pośrednio istnienie ołtarzy bocznych (por. wyżej 1305 r.), a wyniki badań archeologicznych wskazują na istnienie przegrody i ołtarza między częścią wschodnią i zachodnią kościoła.
We wnętrzu kościoła występowały, oprócz różnorodnych kształtek ceramicznych, także wsporniki geometryczne i detale z wyobrażeniem twarzy, będącej podstawą wałka.

Z wystrojem wnętrza kościoła łączy się także płytę ceramiczną, z wizerunkiem trzech ryb o wspólnej głowie, wpisanych w koło, która mogła być zwornikiem sklepienia chóru lub elementem innego wystroju wnętrza kościoła.

Pozostałości pobiały i ślady polichromii w formie brunatnoczerwonych ukośnych pasków na detalach architektonicznych pozwalają przypuszczać, że elementy wystroju kościoła bierzwnickiego były polichromowane.

Obecnie w prezbiterium w niszy podokiennej na osi kościoła umieszczono metalowe, współcześnie wykonane tabernakulum. W płaszczyźnie filarów tęczowych znajduje się prosty ołtarz wsparty na dwóch postumentach z cegły. W hali kościoła zachowały się, do dziś użytkowane neogotyckie ławki – pozostałości po XIX- wiecznej parafii protestanckiej.

Z tego samego okresu pochodzi znajdująca się obecnie w zakrystii chrzcielnica.